สารคดีมีชีวิต…คนชายขอบ
เบื้องหลัง สารคดี คนชายขอบ : สุเทพ กฤษณาวารินทร์
website :: www.thaipbs.or.th/Live
facebook :: www.fb.com/thaipbsfan
ย้อนหลังทุกตอน :: www.thaipbs.or.th/KonChayKhob

สุเทพ กฤษณาวารินทร์ ช่างภาพระดับอินเตอร์ ขึ้นแท่นผู้ผลิตสารคดีคุณภาพ กับ สารคดี ชุด คนชายขอบ ออกอากาศทางสถานีโทรทัศน์ Thai PBS เดือนกันยายน 2563 คืนวันอาทิตย์ที่ 6, 13 และ 20 นำเสนอเรื่องราวชีวิตจริงของคนชายขอบในแง่มุมที่คนส่วนใหญ่ไม่เคยรู้

กว่า 25 ปี บนถนนสายสารคดี สุเทพ กฤษณาวารินทร์ เป็นที่รู้จักกันดีในฐานะช่างภาพมืออาชีพระดับอินเตอร์ การเดินทางไปยังสถานที่ต่างๆ นับครั้งไม่ถ้วน เพื่อบันทึกเหตุการณ์ วิถีชีวิตและเรื่องราวของผู้คน บอกเล่าผ่านภาพถ่ายอันทรงพลัง สะท้อนประเด็นปัญหาสังคมในแง่มุมต่างๆ ประสบการณ์ที่สั่งสม ความทรหด มุ่งมั่นตั้งใจ ทำให้การถ่ายภาพสารคดีเชิงลึก ซึ่งต้องใช้ระยะเวลายาวนานในการลงพื้นที่เพื่อหาข้อมูล ทำความเข้าใจสถานการณ์จริงอย่างลึกซึ้ง จนกลายมาเป็นภาพและเรื่องราวที่สมบูรณ์อันเป็นเอกลักษณ์ของเขาได้รับการยอมรับอย่างกว้างขวาง ปรากฏอยู่ในงานแสดงนิทรรศการทั้งในและต่างประเทศ คว้ารางวัลระดับอินเตอร์ทั้งในเอเชียและยุโรป และมักถูกนำไปใช้เป็นข้อมูลอ้างอิงภาคสนามในแวดวงวิชาการ
ในปี 2561 สุเทพ พลิกผันบทบาทของตัวเอง ก้าวขึ้นสู่แท่นผู้กำกับสารคดีคุณภาพ ด้วยฝีมือการถ่ายภาพที่ไม่ธรรมดาและมุมมองจากประสบการณ์จริงที่สั่งสมจากการทำงานคลุกคลีกับคนชายขอบยาวนานต่อเนื่อง ซี่รี่ย์ คนชายขอบ สารคดีเกรดพรีเมี่ยม จึงได้ถือกำเนิดขึ้น อย่างเป็นทางการ

ทำไมจึงเลือกผลิตสารคดีที่เกี่ยวกับ คนชายขอบ ?
“โลกนี้ยังมีชนเผ่าหรือกลุ่มคนอีกมากมายที่เราไม่รู้จัก หรือไม่เข้าใจพวกเขาอย่างลึกซึ้ง คนชายขอบในที่นี้ไม่จำเป็นต้องหมายถึงคนที่อยู่ชายแดน แต่หมายถึงคนที่ถูกละเลยสิทธิขั้นพื้นฐาน และไม่มีสิทธิ์ที่จะกำหนดทิศทางการพัฒนาท้องถิ่นของตนเองทั้งที่เป็นคนพื้นถิ่นมาแต่ดั้งเดิม”
ความท้าทายในการผลิตสารคดีชุดนี้ ?
“ความท้าทาย อยู่ตรงที่การทำสารคดีแบบนี้เป็นเรื่องใหม่ในประเทศไทย ที่ต้องการให้คุณภาพในการถ่ายทำขั้นสูงผสมผสานกับการเล่าเรื่องเชิงลึกที่มีคุณค่า และยังนำเสนอปัญหาที่คนในสังคมหรือรัฐมักจะละเลย เนื่องจากเป็นการนำเสนอชีวิตจริงของบุคคล ไม่สามารถกำกับได้เหมือนละคร ทีมงานจึงต้องใช้เวลาและความทุ่มเทมากกว่าสารคดีทั่วไป สุดท้ายพวกเราก็ยังไม่เคยมีใครทำสารคดีโทรทัศน์มาก่อน ทั้งทีมถือเป็นหน้าใหม่ การทำงานนี้จึงเหมือนการลองผิดลองถูก”
ความยากง่ายระหว่างการถ่ายภาพกับการกำกับสารคดี ?
“การถ่ายภาพนั้นง่ายกว่าและเราทำงานคนเดียว เราสามารถคิดอย่างไร ก็ถ่ายตามความคิดของตนเอง แต่การทำสารคดีนั้น ทำงานกันเป็นทีม ต้องมีความเข้าใจและการสื่อสารที่ดี ต้องมีการวางโครงเรื่อง กำกับภาพ ใส่เสียงต่างๆ และตัดต่อ ซึ่งซับซ้อนกว่ามาก แต่ก็แลกมาด้วยการเล่าเรื่องอย่างที่เราอยากให้เป็นได้”

Teaser คนชายขอบ Season #1
ท่ามกลางการเผชิญหน้ากับสภาวะการเปลี่ยนแปลงของกระแสโลกและผลกระทบจากการพัฒนาประเทศที่กำลังก้าวไปสู่ยุคใหม่ สัมผัสเรื่องราวในมุมเล็กๆ วิถีการดำเนินชีวิต เสน่ห์ของอารยธรรที่แตกต่าง ซึ่งกำลังถูกคุกคามจากความเจริญในโลกวัตถุ และนโยบายที่ให้ความสำคัญกับการแสวงหากำไรและผลประโยชน์เหนือคุณภาพชีวิตของคนในชุมชน จากชีวิตจริงของคน 9 คน ที่มีวิถีชีวิตแตกต่างกัน อนาคตที่เดินไปคนละเส้นทางเปรียบเสมือนแนวทางการใช้ชีวิตของผู้คนที่เข้าสู่ยุคใหม่ในแต่ละแบบ ซึ่งมีผลต่อการกำหนดทิศทางการพัฒนาชุมชนในอนาคต

ตอนที่ 1 มอแกน … ลมหายใจสุดท้าย
เรื่องราวของยิปซีทะเลที่เคลื่อนย้ายเร่ร่อนในทะเลอันดามัน หลังจากลาบูนหรือสึนามิซัดผ่าน ภาพความสำเร็จของภาครัฐในการส่งเสริมชาวมอแกน ให้ตั้งถิ่นฐานถาวรภายใต้กรอบการอนุรักษ์จัดการทรัพยากรธรรมชาติ และความสำเร็จของนโยบายส่งเสริมการท่องเที่ยวทั้งในไทยและเมียนมาปรากฏเด่นชัดผ่านปริมาณนักท่องเที่ยวและเม็ดเงินจำนวนมหาศาล แต่เรื่องราวที่เกิดขึ้นในชีวิตจริงของ เทียม ปุ๊กกี้ และ หม่ามุ๊ ตอกย้ำความจริงอีกด้านหนึ่งที่ยังไม่ปรากฏอยู่ในภาพดังกล่าว สถานะบุคคล สิทธิขั้นพื้นฐาน ความเป็นธรรม และศักดิ์ศรีความเป็นมนุษย์ ยังคงเป็นคำถามสะท้อนอยู่ในดวงตาคู่ใส คอยบั่นทอนจิตใจชาวมอแกนตราบทุกวันนี้

ตอนที่ 2 ห่วงคอวงสุดท้ายของกะยัน
เรื่องราวของชาวกะยัน หรือ กะเหรี่ยงคอยาว ที่คนไทยรู้จักกันดี นับตั้งแต่ชาวกะยัน ชนพื้นเมืองรัฐคะยาหลบลี้หนีภัยความขัดแย้ง จากการลุกขึ้นสู้ของกลุ่มกะเหรี่ยงแดงเพื่อเรียกร้องดินแดนคืนจากรัฐบาลทหารเมียนมา และนำไปสู่สงครามฆ่าล้างเผ่าพันธุ์ ชาวกะยันอพยพหลบหนีเข้ามาพึ่งพิงอยู่ในศูนย์อพยพตามแนวตะเข็บชายแดนไทยเมียนมายาวนานกว่า 30 ปี ตั้งรกรากและกลายเป็นสัญลักษณ์ประจำจังหวัดแม่ฮ่องสอนในเวลาต่อมา บ้างก็ได้รับการสนับสนุนจากภาครัฐให้เดินทางไปยังประเทศที่สาม บ้างก็คืนกลับสู่บ้านเกิด ห่วงคอวงสุดท้ายของกะยัน เล่าเรื่องหญิงสามคนในช่างอายุที่ต่างกัน มูเผ้า อันโทนีย่า และ นุช ที่ต้องเกี่ยวข้องกับวัฒนธรรมสวมห่วงคอที่มีมาแต่โบราณ แต่ละคนก็มีวถีที่แตกต่างกันไป แต่สุดท้ายเราคนภายนอกมองพวกเขาอย่างไร

ตอนที่ 3 โตนเลสาบในวันที่ปลาหายไป
เรื่องราวของคนตัวเล็กๆ ที่อาศัยผูกพันอยู่กับสายน้ำและวิถีธรรมชาติในโตนเลสาบ ความเจริญ โครงการพัฒนาขนาดใหญ่เพื่อแสวงหาและใช้ประโยชน์จากแหล่งน้ำตามธรรมชาติ รวมถึงความพยายามในการควบคุมกระแสน้ำเพื่อใช้ในการผลิตกระแสไฟฟ้า การสร้างเขื่อนปิดกั้นการอพยพหากินของฝูงปลา ธุรกิจการทำประมงขนาดใหญ่ การขยายตัวของภาคธุรกิจท่องเที่ยว ส่งผลกระทบในวงกว้างต่อวิถีชีวิตความเป็นอยู่ของชุมชนในโตนเลสาบ ความมั่นคงในชีวิตของชุมชนพื้นเมืองที่พึ่งพิงสายน้ำและธรรมชาติ กำลังสั่นคลอนอย่างรุนแรง ชีวิตของ เยียดเจิน รวมทั้ง วิน หยาง จู และ ซวนซืน เป็นกุญแจสำคัญที่จะไขปริศนาของการหายไปของปลาในทะเลสาบน้ำจืดที่ใหญ่ที่สุดในเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ โตนเลสาบ และสะท้อนความจริงที่สิ่งมีชิวิตในชุมชนริมโตนเลสาบ ประเทศกัมพูชาต้องเผชิญ พวกเขาจะหาทางออกในการปรับตัวหรือรับมือกับการเปลี่ยนแปลงที่เกิดขึ้นได้หรือไม่
ติดตามชม สารคดีชุด คนชายขอบ คืนวันอาทิตย์ที่ 6, 13 และ 20 กันยายน 2563
เวลา 21.10 – 22.00 น. Thai PBS หรือย้อนหลังทางช่องยูทูป Thai PBS